Anna Musialska „Nieczyste dusze”

Stanisławem Ignacym Witkiewiczem zafascynowałam się dwa lata temu podczas zajęć w Pracowni Kostiumu Scenicznego prowadzonych przez dr Izabelę Stronias na Wydziale Tkaniny i Ubioru Akademii Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi. Wówczas, po wnikliwej analizie ikonograficznej i ikonologicznej, narodziły się pierwsze pomysły, powstały pierwsze szkice, na podstawie których zaprojektowałam kostium sceniczny do sztuki Gyubal Wahazar, czyli Na przełęczach bezsensu. Utwór z centralną postacią tyrana – tytanicznego bohatera charakterystycznego dla dramaturgicznej twórczości Witkacego – to studium władzy pokazanej w krzywym zwierciadle. Zawiera elementy karykatury społecznej, satyry na władzę, religię i ustrój społeczno-polityczny. Wyraża to motto do dramatu będące cytatem z Friedricha Nietzschego: „Zdobywanie władzy jest bardzo kosztowne, a zdobyta władza ogłupia”. Efekt pracy udokumentowałam w portfolio, a zdjęcia wykonane przez fotografa Mirka Kijewskiego trafiły do kolekcji Visa, dostępnej na stronie Artlimited. Fragment zapisu wideo z pokazu kolekcji można zobaczyć w serwisie internetowym You Tube.

Na początku 2018 r., gdy przyszedł czas na podjęcie decyzji o temacie pracy dyplomowej, skłonna byłam pisać o problemach społecznych. Przygotowałam sobie trzy zagadnienia do wyboru: uzależnienie od alkoholu, nikotyny, narkotyków czy hazardu; kwestie operacji plastycznych i związany z nimi brak pewności siebie, a ostatni temat miał się odnosić do przypadającej wówczas setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Doszłam jednak do wniosku, że jestem w stanie połączyć niemal wszystkie te wątki w jeden, odwołując się zarówno do bogatej twórczości Witkacego, jak i do jego fascynującej osobowości. Zaczęłam zbierać materiały, zgłębiać temat, postanowiłam również pojechać do Zakopanego, podążając jego śladami. Dyrektor Muzeum Tatrzańskiego, Anna Wende-Surmiak, wydała zgodę na moje swobodne poruszanie się po obiektach historycznych związanych ze Stanisławem Ignacym oraz na wykonywanie zdjęć, a kustosze chętnie odpowiadali na moje pytania. Swoją pracę dyplomową zatytułowałam Nieczyste dusze.

Nieczyste dusze to użytkowa kolekcja ubiorów inspirowana twórczością Witkacego, zaprojektowana pod kierunkiem dr hab. Sylwii Romeckiej-Dymek, profesor ASP, zrealizowana w Pracowni Projektowania Ubioru w ASP w Łodzi. Składa się na nią 10 realizacji.

Ubiory przeznaczone są dla kobiet w wieku od 25 do 60 lat, które pragną się wyróżnić i poprzez strój wyrazić swoją osobowość. Odbiorcą kolekcji jest kobieta aktywnie uczestnicząca w życiu społeczno-kulturalnym, towarzyskim, biznesowym, regularnie odwiedzająca kino, teatr, galerie sztuki. Główną inspiracją dla tej kolekcji stały się obrazy i rysunki autora Szewców. Witkacy interesował mnie jako artysta szukający nowych form wypowiedzi. Nazwa kolekcji odnosi się również do swoistego programu edukacji stworzonego przez niego w Niemytych duszach. Ponadto, analizując jego dorobek pisarski, zauważyłam, jak istotna była dla niego kwestia metafizycznego oczyszczenia, nie tylko ciała, ale i umysłu. To były moje punkty odniesienia.

Wykorzystując własne doświadczenie zawodowe, jako projektantka i kostiumolożka, nie musiałam ograniczać się w kwestiach konstrukcyjno-technologicznych ubioru. Jednak starałam się, by ta kolekcja była nie tylko oryginalna, lecz świadomie nawiązywała do emocji, uczuć i temperatury barw, które odnaleźć można w pracach artysty. Ma ona linię nadwymiarową, określaną również w branży modowej terminem oversize. Poszczególne ubiory wyróżnia dynamiczna konstrukcja, sama forma bywa czasem zaskakująca, nieoczywista i ekspresyjna – tak jak twórczość Witkacego. Sama także eksperymentuję podczas projektowania, dążąc do uzyskania oryginalnej estetyki, czasem groźnej, nieodpowiedniej, nieoczekiwanej, nieprzewidywalnej, niekiedy również z akcentem seksualności.

Kompozycje ubiorów, częściowo geometrycznych i skomplikowanych warstwowo, nawiązują do drapieżnych, emocjonalnych prac autora teorii Czystej Formy, ale także do jego ekscentrycznej, dynamicznej, niespokojnej osobowości. Ubrania charakteryzują nietypowe cięcia, dynamizm w ruchu, autorskie nadruki oraz możliwość modyfikacji elementów ubioru w trakcie użytkowania, dzięki zastosowanym neodymowym magnesom. Sięgając po tkaniny, sugerowałam się komfortem użytkowniczki. W naszych czasach tempo życia ciągle wzrasta. W ciągu dnia mamy wiele ważnych spraw do załatwienia. Żyjemy w biegu. Korzystamy z różnych środków transportu, w których odpowiednia funkcjonalność odzieży jest bardzo istotna.

W kolorystyce kolekcji dominują: czerń, granat, szarość, biel, odcień rudego oraz ochry. Kolorowe tkaniny zostały uzupełnione dodatkami w postaci taśm z autorskim nadrukiem, które pełnią funkcję techniczną (ściąganie, łączenie), a także ozdobną (naszywanie, zwisanie). Wiszące taśmy w tej kolekcji symbolizują także problemy natury psychicznej (Witkacy w młodości był leczony za pomocą psychoanalizy i tematykę tę podejmował w swoich sztukach np. w Wariacie i zakonnicy). Zastosowałam również ekspresy, zatrzaski i magnesy do szybkiego łączenia elementów w ubiorze. W kolekcji pojawiły się zamki błyskawiczne YKK, są to jedne z najlepszych tego typu produktów na rynku – nie tylko funkcjonalne, ale i ozdobne (jako ozdoby pojawiają się także we fryzurach modelek prezentujących kolekcję).

Kolekcja składa się z 10 modeli strojów damskich: płaszczy, kamizelek, koszul, spodni, spódnic i bluz. Ponadto zaprojektowałam i wykonałam dwie torby, które stanowią jej uzupełnienie wynikające z potrzeb współczesnej kobiety, zarówno pod względem estetycznym, jak i praktycznym (wielkość).

Fotografie kolekcji Anny Musialskiej „Nieczyste dusze”, twórczość Witkacego inspiracją do damskiej kolekcji ubiorów wykonali Mirek Kijewski we współpracy z Igorem Heretykiem i Patrycją Domagałą w 2018 r. Modelki: Karola Kotara, Wioletta Jaśkiewicz, Maja Plesińska, Natalia Ligęza. Fryzury: Kinga Czapińska Pańczyk. Make-up: Iwona Sobczyk.

Bardzo istotnym elementem kolekcji są płaszcze. Ten rodzaj odzieży w historii ubioru odgrywał szczególnie istotną rolę – okrywał i zdobił sylwetki rządzących. Na większości portretów królewskich podziwiać możemy piękne, wystawne, często bogato zdobione i niezwykle ciężkie płaszcze. Miały podkreślać wysoki status społeczny danej osoby, dlatego wykonywano je z najdroższych tkanin, często podszytych futrami, np. z soboli, lub też zdobiono drogocennymi kamieniami. Tego typu odzież była symbolem władzy. Stopniowo jednak zmieniała funkcje. Pod koniec XIX w. Thomas Burberry wynalazł gabardynę i zaprojektował trencz z tkaniny bawełnianej. Materiał ten pierwotnie był okryciem wierzchnim stworzonym specjalnie dla żołnierzy, dostosowanym do ich bardzo konkretnych potrzeb, wynikających z różnych warunków atmosferycznych na polu walki. Okazało się, że sprawdził się on również „w cywilu”.

Dla płaszczy wybrałam dwa kolory. Czarny jako symbol osoby mocno zdyscyplinowanej i pewnej siebie, skoncentrowanej na sobie, często będącej czarnym charakterem. Drugi to kolor biały, który oznacza czystość i niewinność. Barwy tych płaszczy nawiązywać mają do „dusz” Witkacego, przed i po ich „umyciu” i „oczyszczeniu”. Projektując spodnie, spódnice i koszule, zastosowałam autorskie cięcia – zakładki, które nadają ubiorom charakter. Są nieprzewidywalne, dynamiczne, zaskakujące, ekspresyjne, nieoczekiwane, a nawet intrygujące.

Tworząc kolekcję, a następnie konstrukcję poszczególnych sylwetek, pamiętałam o większości „odkrytych” przeze mnie cech charakteru Witkiewicza. Charakter i psychika tego artysty to labirynt różnorakich wartości i przeciwieństw. Osobowość Witkacego jednych pociąga, innych oburza, budzi coraz szersze zainteresowanie, ale również intryguje. Dla mnie ten twórca stanowi symbol modernizmu i międzywojnia. Jednocześnie to wybitna postać związana z Zakopanem. Niezwykle pracowity, był geniuszem organizacji pracy, a jednocześnie ekstrawaganckim artystą; filozofem, postacią nietuzinkową, wyprzedzającą swój czas. Jako performer edukował, szokował i prowokował. Eksperymentował na sobie, by dzielić się z innymi doświadczeniem i przestrzegać przed zgubnym wpływem używek.

Twórczość Witkacego była także inspiracją do stworzenia tkanin i nadruków wykorzystanych w kolekcji. Prace wykonałam pod kierunkiem dr hab. Małgorzaty Lachman-Alwasiak w Pracowni Tkaniny Drukowanej. Opracowałam dwa projekty, jako dzianiny raportowe, budowane na zasadzie kolażu.

Do pierwszego projektu wykorzystałam wybrane zapiski, rękopisy i szkice Witkiewicza. Naturalną inspiracją kolorystyczną były odcienie starego papieru, zniszczonych, nagryzionych zębem czasu notatek, rysunków i oczywiście druków. Posłużyłam się również pieczątkami Instytutu Witkacego i Teatru im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem. Projekt ostatecznie wydrukowałam na białej, płóciennej tkaninie o gramaturze 121 g/m² – 100% bawełna. Tkanina została wykonana z myślą o realizacji koszul, taśm naszywanych w wybranych sylwetkach oraz skomplikowanych elementów odzieży, które wnoszą do kolekcji dodatkowe jakości. Przykładem jest element płaszcza umieszczony na plecach. Kiedy modelka jest w ruchu, magnesy neodymowe sprawiają, że wnętrze tego czarno-grafitowego płaszcza otwiera się i ukazuje białą tkaninę z nadrukowanymi zapiskami artysty. W tym projekcie chciałam pokazać Witkacego jako twórcę pracującego każdego dnia, planującego, pomysłowego, zaskakującego.

Drugi projekt zainspirowały obrazy i rysunki. Bawiłam się ich skalą, lustrzanym odbiciem, rozciąganiem, deformacją tak charakterystyczną dla twórczości Witkacego, która doprowadza do efektu karykatury. Pojawiają się tu barwy użyte w całej kolekcji: miodowy, granatowy, écru, czarny, szary, odcienie rudego i kilku pochodnych kolorów, które występują w wybranych przeze mnie dziełach twórcy Firmy Portretowej. Postanowiłam nadrukować projekt na dzianinę typu 200 g/m² – 92% bawełna, 8% lycra. Dzianina w mojej kolekcji ubiorów pojawia się w spódnicach i bluzach jako element naszytych lub zwisających jak pasek taśm. Obie tkaniny zostały wykonane metodą druku cyfrowego. Wybrana przeze mnie firma używa najwyższej jakości japońskich, pigmentowych, bezzapachowych atramentów wodnych. Aby zapewnić trwałość naniesionego wzoru, nadruk jest dodatkowo utrwalany termicznie. W procesie druku firma nie używa żadnych środków chemicznych. Druk pigmentowy to nowoczesna technologia mająca wiele zalet. Gwarantuje trwałe i żywe kolory, porównywalne do tych uzyskiwanych w procesie tradycyjnego barwienia, a sam druk jest bardziej efektywny i ekologiczny. Tkaniny i dzianiny, na których nanoszone są druki, mają certyfikat OEKO-TEX.